Hiện nay, kinh tế cả nước đang trên đà tăng trưởng, theo đó xã hội càng phát triển theo. Hầu hết ở các thành phố lớn, với sự tất bật công việc các gia đình thường giành rất ít thời gian để cùng nhau trò chuyện, tâm sự, thậm chí thời gian của các ông bố bà mẹ giành cho con cái cũng hạn hẹp. Vì vậy, thông thường các trẻ nhỏ từ 2-3 tuổi sẽ được gửi đến các trường trông trẻ, các trường mầm non để được dạy và học.
Việc con trẻ của bạn đã vào mẫu giáo, biết thêm nhiều điều, có thêm nhiều bạn mới, và cùng với đó là vô số những thắc mắc khiến bố mẹ đau cả đầu, đỏ cả mặt. Cách bạn trả lời những thắc mắc này sẽ có ảnh hưởng rất lớn đến việc giáo dục con về sau. Thế nên đừng lờ đi, mà hãy ứng xử một cách phù hợp theo bài viết sau nhé.
Ở độ tuổi mầm non, tức giai đoạn từ 3-5 tuổi, bé đã sẵn sàng về mặt thể chất và tâm thần vận động để học hỏi, hòa nhập với thế giới xung quanh. Tuy nhiên, đi kèm với việc giúp con phát triển kỹ năng, kiến thức thì bố mẹ cũng cần phải sẵn sàng để giáo dục giới tính cho con ngay ở giai đoạn này để “vẽ đúng đường cho hươu chạy” và giải tỏa những thắc mắc nhạy cảm, ngây ngô của con trẻ về sự khác biệt giới tính.
Sự tò mò về giới tính của bé thực ra bắt đầu khá sớm: 3 tuổi. Đó là khi bố mẹ nghe bé gái hỏi “Mẹ ơi sao bạn Nam đứng tè được mà con lại phải ngồi?”; thậm chí “Sao bạn đó có chim dài mà con thì không?”. Một số bé gái sẽ “đứng” như bé trai và có khi bé trai lại thực hiện “ngồi” như bé gái. Những lúc như vậy, bố mẹ đừng cho rằng đó là hành vi lệch lạc và quở mắng bé.
Nhưng bố mẹ hãy khoan trách mắng con bởi vì hầu hết bé dưới 3 tuổi thường bắt chước hành vi của cả hai giới. Đó chỉ là một trong những điều rất tự nhiên trong quá trình phát triển cả bé. Bố mẹ nên để ý rang trẻ đang tuổi khám phá xung quanh và khám phá chính mình.
Đối với trẻ 2 tuổi
Việc giáo dục giới tính cho bé 2 tuổi mang tính chất “dự bị”, cốt yếu nhằm tạo định hướng cho trẻ về giới tính. Bố mẹ có thể lựa chọn màu sắc quần áo, kiểu tóc và đồ chơi phù hợp cho trẻ. Bé trai nên chọn màu xanh hoặc những màu gam lạnh trong trang phục, và cho bé chơi những đồ chơi là vật chuyển động và phát ra âm thanh mạnh mẽ (chơi người máy, chơi đánh trận,…). Bé gái thì chọn gam màu nóng kèm thêm các phụ kiện như kẹp tóc, nơ, vòng tay. Đồ chơi của bé gái cũng nên nhẹ nhàng, nữ tính (chơi làm bếp, thời trang búp bê, trò chơi đi chợ buôn hàng,…).
Đối với trẻ 3 tuổi
Ngoài việc định hướng bằng vẻ bề ngoài, bố mẹ cần chủ động trò chuyện với trẻ. Việc đặt một câu hỏi để bé khẳng định “Con là con trai hay con gái?” không phải là thừa trong những buổi nói chuyện hằng ngày với con. Bố mẹ nên thường xuyên giới thiệu cho con các hình ảnh về hoạt động vui chơi mang tính chất đặc trưng giới tính của con trai và con gái. Ví dụ như cho các bé trai xem đá banh, chơi đánh trận giả…còn các bé gái chơi búp bê, tết nơ kẹp tóc…
Bố mẹ đừng lãng tránh các câu hỏi của con trẻ đặt ra. Bố mẹ cần trả lời rõ ràng, rành mạch nhưng không cần đi sâu vào chi tiết và nhấn mạnh sự khác biệt giới tính cho trẻ hiểu như: “Vì con là con gái, bạn Tuấn là con trai nên không giống nhau, nếu con tiểu đứng thì sẽ bị ướt chân đấy; hay bạn Ngọc mặc váy vì bạn Ngọc là con gái, còn con là con trai nên không mặc váy được, con thử tưởng tượng bạn Tuấn mà mặc váy xem có buồn cười không….”
“Em bé từ đâu ra?” Đây cũng chính là câu hỏi các bố mẹ hay thường gặp phải. Bạn hãy trả lời câu hỏi của con về việc sinh sản bằng thái độ vui vẻ đừng tránh bằng những lời giải thích như “Con cò mang em bé đến” hay “Nhặt được ở ngoài vườn”… làm bé lúng túng không cần thiết. Bạn chỉ cần trả lời đơn giản, không cần đi quá sâu vào chi tiết rằng “Em bé lớn lên trong bụng mẹ.” Sau đó dần dần giải thích thêm, với lượng thông tin vừa phải.
Ví dụ bạn có thể nói: “Khi em bé đủ lớn, em sẽ chui ra qua một lối trên người mẹ, khi con lớn thêm xíu nữa mẹ sẽ nói cho con nghe”. Bạn có thể nhân dịp một người họ hàng mang thai, là cơ hội để bắt đầu cuộc chuyện trò.
Việc giáo dục giới tính cho trẻ không chỉ nhằm giải đáp những thắc mắc và định hướng giới tính cho trẻ mà còn giúp trẻ biết phòng tránh những xâm hại tình dục. Những năm gần đây, tình trạng xâm hại tình dục ở trẻ em ở mức báo động.
Ở nước ngoài, trẻ con luôn được dạy về giáo dục giới tính từ rất sớm, và mức độ kiến thức được điều chỉnh để phù hợp với lứa tuổi của con. Tuy nhiên ở Việt Nam, có một tình trạng là giáo dục giới tính vẫn chưa được đưa vào chương trình học cụ thể. Hầu hết các ông bố bà mẹ luôn cho rằng trẻ 3-4 tuổi hoặc 6-7 tuổi vẫn là cái tuổi quá nhỏ để hiểu về giới tính. Vậy nên điều này vẫn chưa được các ông bố bà mẹ quan tâm sâu sắc.
Giáo dục giới tính không đơn thuần chỉ để giúp con hiểu cơ thể con, trân trọng cơ thể con mà còn rất quan trọng trong việc phòng tránh xâm hại tình dục. Việc giáo dục giới tính cho con nên được bắt đầu càng sớm càng tốt, và không khi nào là muộn.
Bởi lẽ ngày nay người lớn đôi khi hay dành cho trẻ những cử chỉ tình cảm quá mức như véo mông, ôm, hôn thậm chí là rờ vào bộ phận sinh dục. Họ nói rằng những hành động đó là đùa cho vui chứ không hề có ý xâm hại. Nhưng với một đứa nhỏ và thậm chí kể cả người lớn như chúng ta trong cuộc sống không thể phân định được đâu là đùa đâu là thật, đâu là tình cảm, đâu là lạm dụng trong hành động này. Nhưng chắc chắn không thể đánh đồng việc yêu quý, trêu đùa theo kiểu sờ soạng như vậy. Hãy giáo dục con trẻ phải biết bảo vệ mình và nói không với việc dễ dãi với cơ thể mình.
Người lớn cũng vậy, có rất nhiều cách yêu thương trẻ mà không phải là xâm phạm tới cơ thể trẻ. Hãy tôn trọng cơ thể trẻ em và đừng đùa một cách thái quá như vậy. Bên cạnh việc giáo dục con biết bảo vệ cơ thể mình thì hãy dạy con biết cách lên tiếng trước hành động sai trái đó chứ không phải là im lặng.
Bố mẹ không thể luôn bảo vệ trẻ 24/24h nhưng bạn có thể làm rất nhiều để giảm nguy cơ bị xâm hại cho trẻ. Bố mẹ chỉ cần áp dụng 9 nguyên tắc trong giáo dục giới tính cho trẻ để tạo tâm lý thoải mái cho trẻ khi tiếp nhận
Nguyên tắc 1: Mở đầu cuộc trò chuyện với trẻ trong hoàn cảnh vui vẻ, phù hợp và yêu thương
Bạn có thể trò chuyện với trẻ trong hoàn cảnh vừa học vừa chơi, hoặc trong thời gian sinh hoạt nghỉ ngơi giữa bạn và trẻ. Nó sẽ tạo cảm giác cân bằng và thấu hiểu từ cả 2 phía. Trẻ sẽ lắng nghe bạn tốt hơn. Tránh mọi nơi tù túng, khó chịu, gây tâm lý căng thẳng.
Môi trường và cảm xúc của bạn sẽ ảnh hưởng rất nhiều đến tâm lý của trẻ. Nếu bạn lúng túng, căng thẳng và không thành thật trẻ sẽ cảm nhận được ngay và sẽ có tâm lý sợ hãi thiếu cởi mở và không hợp tác. Dù bạn cố giấu cảm xúc thật của mình, trẻ có thể cảm nhận ra từ những cử chỉ rất nhỏ của bạn, chúng sẽ biết có gì đó thiếu chân thật và đáng sợ ở đây.
Nguyên tắc 2: Thời điểm bắt đầu nói chuyện với trẻ khi trẻ bắt đầu lên 3 tuổi
Thống kê cho thấy đối tượng bị quấy rối nhiều nhất trong nhóm trẻ dưới 12 tuổi thường là trẻ 4 tuổi! Tuy nhiên bố mẹ hãy chuẩn bị trò chuyện với trẻ khi trẻ bắt đầu lên 3. Dù chưa thể diễn đạt tốt ý nghĩ của mình, ở tuổi này trẻ đã biết cảm nhận về thế giới. Các em hiểu nhiều hơn những gì người lớn nghĩ. Ví dụ khi tắm cho trẻ, hãy chủ động nói với trẻ về “vùng riêng tư” nơi mà ba mẹ em có thể nhìn và chạm khi giúp em tắm, nhưng bất kì ai khác cũng không được phép.
Nguyên tắc 3: Dạy trẻ về tên các bộ phận riêng tư trên cơ thể
Khi bạn bắt đầu dạy trẻ về các bộ phận trên cơ thể như mắt, mũi, miệng, tay, chân,… tại sao bạn né tránh dạy trẻ về các bộ phận “riêng tư”? Hãy nói tên các bộ phận này cho trẻ, tên đúng của chúng chứ không phải các tên ngộ nghĩnh bạn bịa ra. Đó là tên chính xác mà trẻ cần biết nếu như có ai đó xâm phạm khu vực ấy. Khi ấy trẻ tự ý thức được chuyện đang xảy ra và nêu đúng tên bộ phận khi kể lại với bạn.
Đã từng có một câu chuyện đau lòng về 1 bé gái cố nói với bố mẹ rằng em bị đau bụng. Khi bố mẹ đưa bé đến khám, bác sĩ mới vỡ lẽ rằng bé muốn nói đến bộ phận sinh dục bị đau. Ông khám và phát hiện ra dấu hiệu bị hãm hiếp ở bé gái, và cô bé ngây thơ tin rằng đó là “bụng” vì bố mẹ em dạy như thế. Đừng cho rằng bé trai thì không cần phải giáo dục giới tính. Những kẻ quấy rối có thể xâm hại cả bé trai lẫn bé gái.
Nguyên tắc 4: Dạy trẻ rằng vùng riêng tư là nơi rất đặc biệt
Khi nói về chuyện này, điều quan trọng nhất là bạn không nên tạo ra cảm xúc kỳ thị, khó chịu, xấu hổ về các bộ phận này. Chỉ cần nhấn mạnh rằng đó là vùng đặc biệt và rất riêng của trẻ, không ai được quyền đụng chạm đến.
Chỉ khi cần thiết như khám bệnh và vệ sinh mới cho phép người có trách nhiệm chạm vào. Đây cũng là cách nói giúp từng bước phát triển suy nghĩ khỏe mạnh về giới tính cho trẻ, thích hợp cho việc nói chuyện về tình dục giai đoạn trẻ lớn hơn.
Nguyên tắc 5: Nói về trường hợp không cho phép đụng chạm vào vùng riêng tư của cơ thể trẻ và trẻ cũng không được phép đụng chạm vào vùng riêng tư của người khác
Độ tuổi nào với trẻ thì thích hợp cho những hiểu biết về cơ thể và nguyên tắc cho phép đụng chạm (ngay cả đối với bố mẹ, người thân trong gia đình và những người bảo mẫu)? Trẻ cần phải biết mình cần che vùng riêng tư khi đi bơi nơi công cộng, giữ gìn vùng này vệ sinh, sạch sẽ và khỏe mạnh. Nếu có ai đụng vào trẻ sẽ biết tránh và nói “Không được” và sẽ nói lại với bố mẹ ngay lập tức.
Khi bạn cho con đi bơi hoặc đưa bé vào phòng tắm hãy chỉ cho con biết có những vùng “bất khả xâm phạm” của người khác và bé sẽ không được phép chạm vào dù người đó là bất cứ ai.
Nguyên tắc 6: Dạy trẻ trân trọng cơ thể mình, trao cho trẻ quyền tự làm chủ bản thân, không ai có quyền cưỡng ép và xâm hại người khác, đặc biệt là với vùng nhạy cảm
Dạy trẻ hiểu về cơ thể trẻ và quyền tự chủ, lòng tự trọng, để trẻ hiểu và có trách nhiệm trước bất cứ hành vi xâm phạm nào của người khác.
Hãy để trẻ có quyền nói “Không” với bất cứ hành vi cưỡng bức nào của người lớn mà trẻ không cảm thấy thoải mái. Khi một người lạ cố gắng ôm hôn trẻ mà chúng không thích, bạn nên để trẻ được phép nói “Không” và diễn đạt rõ hơn ý của trẻ với người kia nếu cần thiết.
85% trường hợp trẻ em bị lạm dụng tình dục bởi những người quen biết. Đó có thể là người họ hàng, bạn thân của gia đình, hàng xóm, giáo viên,… Đối tượng có thể là người đàn ông, một phụ nữ hay thậm chí 1 đứa trẻ hư khác.
Thật không may là kẻ lạm dụng con bạn đều có thể là bất cứ ai. Vì thế dạy trẻ hiểu nguyên tắc không một ai có quyền cưỡng ép, xâm hại em, nhất là vùng riêng tư là điều hết sức quan trọng. Thậm chí để trẻ hiểu và áp dụng nguyên tắc ấy với bố mẹ mình. Bạn nên ủng hộ điều đó.
Cũng giống như việc dạy trẻ sang đường: bạn chuẩn bị điều này cho trẻ không có nghĩa nó sẽ xảy ra trên thực tế. Nhưng nếu có, trẻ sẽ biết cách phản xạ để bảo vệ mình và sau đó kể lại cho bạn mà không hề e dè, sợ hãi.
Nguyên tắc 7: Dạy trẻ biết tin vào trực giác và cảm nhận của chính mình
Ở mọi lứa tuổi chúng ta đều có trực giác và cảm nhận riêng, không chỉ có người lớn mà cả trẻ con cũng vậy. Bố mẹ nên dạy con trẻ tin vào cảm nhận của chính mình. Bằng cách tin vào trực giác, trẻ sẽ tự tin và mạnh mẽ hơn là dựa dẫm vào chỉ dẫn và sự đồng ý của cha mẹ. Điều này cực kỳ quan trọng khi bạn không ở bên trẻ.
Ví dụ khi bạn và trẻ tiếp xúc với một ai đó mà trẻ cảm giác thấy sợ hãi mặc dù người đó vô hại, trẻ không muốn lại gần hoặc muốn rời khỏi thì bạn nên cho phép trẻ bộc lộ cảm xúc thật và rời đi.
Nhiều bố mẹ cho rằng hành động đó thật vô phép hoặc bố mẹ ngăn cản hành động của trẻ để giữ thể diện cho mình. Thậm chí có người sẽ trừng phạt trẻ nếu chúng nếu chúng rời đi. Điều đó chỉ làm chúng lúng túng và không tự tin với những cảm nhận và hành động của mình nữa, trẻ thêm phụ thuộc vào bạn, và trở nên ngoan như “cừu” khi rơi vào tay kẻ xấu.
Nguyên tắc 8: Hãy giải thích với trẻ bí mật vẫn sẽ là bí mật nếu chúng chia sẻ cho người đáng tin cậy
Rất nhiều kẻ lạm dụng nói với trẻ rằng đây là bí mật “không được nói với ai, nhất là ba mẹ cháu”. Bố mẹ hãy dạy trẻ nguyên tắc hay quy ước riêng với trẻ về bí mật. Hãy để trẻ hiểu rằng bí mật vẫn là bí mật nếu chia sẻ với người đáng tin cậy. Bố mẹ là người đáng tin cậy nhất, vì vậy trẻ có thể chia sẻ bí mật với bố mẹ.Trẻ cần biết thêm rằng bất kì ai muốn trẻ giữ bí mật với bố mẹ, kẻ đó không đáng tin. Hãy cẩn thận và tránh xa kẻ đó.
Nguyên tắc 9: Nói với trẻ rằng, bạn sẽ tin và đứng về phía trẻ nếu có ai đó làm tổn thương em
Những kẻ lạm dụng thường nói với trẻ rằng sẽ chẳng ai tin lời em nói và họ sẽ ghét bỏ em nếu kể ra chuyện này. Trẻ sẽ cảm thấy tự xấu hổ và giấu diếm mọi chuyện vì sợ cha mẹ la mắng thay vì hiểu và đứng về phía mình. Thậm chí trẻ có thể bị trừng phạt.
Hãy để trẻ hiểu rằng bạn không trừng phạt trẻ nếu chuyện xấu xảy ra, rằng nói ra mọi chuyện với cha mẹ là điều rất đúng và bạn sẽ tự hào về trẻ.
Những lưu ý khi giáo dục giới tính của trẻ
- Khi trẻ lên ba tuổi nhưng vẫn không nhận biết được giới tính của mình, thậm chí có thái độ phủ nhận bộ phận sinh dục của mình thì đây là dấu hiệu đáng lo và bố mẹ cần đưa bé đến bác sĩ tâm lý để kiểm tra và can thiệp sớm.
- Việc bố mẹ áp đặt trẻ phải thừa nhận và không được chối cãi “con là con trai” hay “con gái phải là con gái” sẽ rất khó khăn để các chuyên gia tâm lý đánh giá được tình trạng giới tính thực sự của trẻ. Vì thế, điều quan trọng nhất trong việc giáo dục giới tính cho con là tạo cho trẻ sự tự chủ, thoải mái để khám phá bản thân mình. Bố mẹ nên định hướng chứ không áp đặt.
- Việc chọc ghẹo về bộ phận sinh dục của trẻ cũng là điều cần tránh vì nó sẽ ảnh hưởng đến nhận thức giới tính của con về lâu dài.
Bố mẹ hãy nhớ việc giáo dục giới tính cho trẻ là việc thường xuyên, liên tục. Giáo dục trẻ nói chung hay giáo dục giới tính trẻ nói riêng không chỉ 1 ngày mà là cả một quá trình. Hãy để ý và quan tâm đến các dấu hiệu ở trẻ. Đó là cách tốt nhất để kịp thời trang bị thêm kiến thức cho trẻ & nhận biết điều gì đang xảy ra ở trẻ.